Το χαμένο κομμάτι του παζλ
Χάρτινα κουτιά, ορθογώνιου συνήθως σχήματος, που απεικόνιζαν το πιο δημοφιλές κινούμενο σχέδιο στα παιδικά μας χρόνια, και με ανέκφραστα, κλισέ τοπία ή ‒σε εξαιρετικές περιπτώσεις‒ με εικόνες από πίνακες του Ρέμπραντ, του Μονέ ή του Μποτιτσέλι στα εφηβικά χρόνια. Αυτά ήταν τα γνωστά σε όλους μας παζλ. Το παζλ θεωρώ ότι ήταν η μεγαλύτερη εκδίκηση των ενηλίκων απέναντι στο διακαή πόθο των παιδιών ότι τα δώρα από νονούς, θείους, θείες, οικογενειακούς φίλους, ακόμα και από τους ίδιους τους γονείς, θα έπρεπε να είναι παιχνίδια και όχι βιβλία. Έτσι, λοιπόν, κάποιος αγανακτισμένος γονέας, που θα μπορούσε να έχει πολλά κοινά με τους δικούς μου, εφηύρε το παζλ ως μία εναλλακτική λύση δημιουργικού και ταυτόχρονα εκπαιδευτικού παιχνιδιού.
Τα παζλ είτε τα λάτρευες είτε τα μισούσες όπως στη δική μου περίπτωση. Ενδιάμεση θέση δεν υπήρχε. Έλα, τώρα, που θα μου πεις ότι ήσουν στη μέση! Διάλεξε μια μεριά και μείνε εκεί. Όποια, όμως, και να ήταν τα συναισθήματά σου γι’ αυτά, τα συμπλήρωνες. Έμπαινες ή σε έβαζαν στη διαδικασία να προσπαθήσεις να αποδώσεις την εικόνα του κουτιού. Και γιατί τις περισσότερες φορές δεν μπορούσαν να ολοκληρωθούν; Γιατί τους έλειπε ένα κομμάτι. Θυμάμαι ακόμα τη στιγμή που έφτανε στην κορύφωση η ιεροτελεστία και ανακάλυπτα πως έλειπε ένα κομμάτι. Ένα τόσο μικρό, ακανόνιστα κομμένο κομμάτι χαρτιού, που δεν άφηνε την εικόνα, η οποία φάνταζε τόσο όμορφη στη συσκευασία, να ολοκληρωθεί. Τα περισσότερα παζλ είτε όσα δέσποζαν αγέρωχα στον τοίχο κορνιζαρισμένα ‒τι μόδα και αυτή;‒ είτε όσα παραμερίζονταν κάτω από κρεβάτια, στο τέλος της βιβλιοθήκης, μέσα στα κουτιά τους φτιαγμένα, υπολείπονταν ενός κομματιού ή και περισσότερων. Κι όμως τα έφτιαχνα, και στο μυαλό μού εντυπωνόταν ότι έτσι δείχνουν πιο όμορφα, πιο σημαντικά, πιο ασυνήθιστα.
Ξέρω, ήταν εκνευριστικό να αντιλαμβάνεσαι μετά από εβδομάδες ή και μήνες προσπάθειας ότι το αριστούργημά σου δε θα ήταν «τέλειο» λόγω ελαττωματικότητας ή λόγω δικής σου απροσεξίας. Και ενίοτε σε έπιαναν τόσο τα νεύρα, που ματαίωνες όλη την προσπάθεια και μαζί τα συμπληρωμένα μέρη του παζλ. Ένα τόσο δα ψεγάδι και αμέσως ακύρωνες τις ώρες ευχαρίστησης και δημιουργίας που είχες περάσει, όλα όσα είχες κερδίσει και είχες διδαχτεί. Αυτό το μικρό λάθος ή κενό, όπως και να το πεις, σε έκανε να ματαιώνεις όλες τις προσπάθειες και τα συναισθήματα με τα οποία σε είχε γεμίσει και μόνο η ενασχόλησή σου μαζί του. Και γιατί μεγαλώνοντας έχουμε την ίδια αντίδραση σε όλα; Δεν την έχουμε; Φτάνει μία δύσκολη μέρα στη δουλειά και ξαφνικά τίποτα δε μας πάει καλά. Ένα και μόνο άσχημο ραντεβού μάς μεταμορφώνει μονομιάς στους «άτυχους» του έρωτα. Μία μικρή αναποδιά στο οικονομικό μας πλάνο και ξαφνικά τρέχουμε να τραβήξουμε τις πένθιμες κουρτίνες σε ολόκληρο το σπίτι της ζωής μας. Γιατί δεν μπορούμε να απολαύσουμε την εικόνα χωρίς να είναι ολοκληρωμένη; Ίσως αυτό να είναι το ανικανοποίητο του ανθρώπου!
Το ανικανοποίητο ή καλύτερα η αίσθηση του ανεκπλήρωτου. Η αίσθηση, δηλαδή, ότι δεν μπορούμε να απολαύσουμε την εικόνα και όλα τα συναισθήματα που αυτή μπορεί να μας προσφέρει αν δεν πάρουν όλα τα κομμάτια την προκαθορισμένα σωστή τους θέση. Ναι! Και είναι αυτή ακριβώς η αίσθηση που προκαλεί το «κενό». Το κενό που δε μας επιτρέπει να χαρούμε ούτε αυτά που με απόλυτη αρμονία συνθέτουν μία κάποια εικόνα. Τίποτα δεν πηγαίνει καλά στη ζωή μας, επειδή λείπει ένα κομμάτι, μικρό ή μεγάλο. Αλλά ένα παζλ έχει 200, 500, 1200 κομμάτια! Γιατί δεν αρκούμαστε σε αυτά τα 1199 ικανοποιημένοι με τη δεξιότητά μας να τα τοποθετήσουμε έτσι ώστε να αποδώσουν κάποιο νόημα; Όχι, το ένα και μοναδικό αυτό «εκλιπόν» κομμάτι δεν αφήνει και τα υπόλοιπα να εκπληρώσουν τον σκοπό τους. Ή μήπως αυτό είναι δική μας ευθύνη;
Φταίει το κομμάτι που λείπει ή εμείς που δε δίνουμε σημασία στα υπάρχοντα κομμάτια; Τι το χρειαζόμαστε; Την εικόνα μπορούμε να την αντιληφθούμε και χωρίς αυτό. Ποια είναι η μυστήρια πηγή που του δίνει τόσο μεγάλη δύναμη; Η πηγή είναι φυσικά το «εγώ» μας και η καλά ριζωμένη άποψη περί τελειότητας και ολοκλήρωσης που έχουμε. Όροι τόσο διαστρεβλωμένοι στο υποσυνείδητό μας! Πρέπει να είναι όλα τέλεια, για να είναι όλα καλά. Πρέπει κάθε τομέας να καλύπτει τις κατάλληλες απαιτήσεις ‒ προϋποθέσεις, ώστε να μπορέσουμε να εκτιμήσουμε τη συνολική εικόνα της ζωής μας ως ωραίας. Και πόσο συχνά συμβαίνει αυτό; Σχεδόν ποτέ! Και η ύπαρξη τού σχεδόν απλώς απαλύνει λίγο τον πόνο και δίνει μία κάποια ελπίδα. Η ζωή δε γίνεται καλή επειδή έχουμε καλούς φίλους «και» καλή δουλειά «και» καλές απολαβές «και» καλή ερωτική σχέση «και» καλή συναισθηματική σχέση «και» καλή σχέση με τον εαυτό μας. Αυτή η ζωή φαντάζει περισσότερο ουτοπική, αν όχι ψεύτικη. Η ζωή είναι καλή από μόνη της. Και μόνο ένα από αυτά είναι αρκετό, ώστε να μας προσφέρει την «απαιτούμενη» δόση χαράς. Αλλά, όχι! Μόλις κάτι δεν πάει σύμφωνα με το σχέδιο Α, δε βάζουμε σε εφαρμογή το σχέδιο Β. Αντί αυτού, ενεργοποιούμε το μηχανισμό της αδιέξοδης προσκόλλησης στο ανεκπλήρωτο, και ξεκινάει η κατεδάφιση των πάντων.
Το ανεκπλήρωτο, λοιπόν. Πόσο και γιατί μας επηρεάζει όλους αυτό το μικρό χαμένο κομμάτι; Γιατί δε δίνουμε ποτέ σημασία σε όλα τα υπόλοιπα, πολλά, κομμάτια, που φροντίσαμε να μη χάσουμε, αλλά και που με μαεστρία καταφέραμε να τοποθετήσουμε στη σωστή θέση για την απόδοση της εικόνας; Γιατί εμμένουμε στο να χαλάμε ένα ολόκληρο παζλ και μαζί να ματαιώνουμε όλες τις προσπάθειες που κάναμε για την ολοκλήρωσή του μόνο εξαιτίας ενός μικρού κενού; Και αν αυτό το κενό μπορεί να γίνει η ειδοποιός διαφορά ενός καλαίσθητου αποτελέσματος; Αν αυτός ο μικρός ακάλυπτος χώρος δώσει στην εικόνα πνοή, ζωντάνια και λόγο ύπαρξης; Προσωπικά, θεωρώ περισσότερο διασκεδαστικό, ενδιαφέρον, εικαστικό, ρομαντικό και σημαίνον ένα ανολοκλήρωτο παζλ, κρεμασμένο στον ατελή τοίχο ενός σπιτιού με ελαττώματα, παρά τις ατέλειωτες στοίβες με τέλεια, ολοκληρωμένα παζλ, εκτεθειμένα σε τέλειους χώρους. Ίσως, τελικά, να μην είμαι οπαδός της τελειότητας. Όσο για σένα, αν δεν μπορείς να συμβαδίσεις με την αισθητική του ανολοκλήρωτου και της αφαίρεσης, σου προτείνω να ψάξεις πιο προσεκτικά για το κομμάτι που ψάχνεις. Ίσως είναι πιο κοντά απ’ όσο νομίζεις – συνήθως τρυπώνουν στα πιο ασυνήθιστα μέρη. Αν τώρα είσαι περισσότερο τύπος της δράσης, μπορείς να φτιάξεις το κομμάτι μόνος σου ή να προσαρμόσεις έτσι το παζλ, ώστε να κρατήσεις μία ολοκληρωμένη μεν μικρότερη δε σε μέγεθος εικόνα. Εγώ θα κρατήσω την εικόνα αυτούσια, παρ’ όλα τα «ψεγάδια» της.
it was a walk in my shoes...
Καλές Εορτές
Σταύρος Ιωάννου
Τα παζλ είτε τα λάτρευες είτε τα μισούσες όπως στη δική μου περίπτωση. Ενδιάμεση θέση δεν υπήρχε. Έλα, τώρα, που θα μου πεις ότι ήσουν στη μέση! Διάλεξε μια μεριά και μείνε εκεί. Όποια, όμως, και να ήταν τα συναισθήματά σου γι’ αυτά, τα συμπλήρωνες. Έμπαινες ή σε έβαζαν στη διαδικασία να προσπαθήσεις να αποδώσεις την εικόνα του κουτιού. Και γιατί τις περισσότερες φορές δεν μπορούσαν να ολοκληρωθούν; Γιατί τους έλειπε ένα κομμάτι. Θυμάμαι ακόμα τη στιγμή που έφτανε στην κορύφωση η ιεροτελεστία και ανακάλυπτα πως έλειπε ένα κομμάτι. Ένα τόσο μικρό, ακανόνιστα κομμένο κομμάτι χαρτιού, που δεν άφηνε την εικόνα, η οποία φάνταζε τόσο όμορφη στη συσκευασία, να ολοκληρωθεί. Τα περισσότερα παζλ είτε όσα δέσποζαν αγέρωχα στον τοίχο κορνιζαρισμένα ‒τι μόδα και αυτή;‒ είτε όσα παραμερίζονταν κάτω από κρεβάτια, στο τέλος της βιβλιοθήκης, μέσα στα κουτιά τους φτιαγμένα, υπολείπονταν ενός κομματιού ή και περισσότερων. Κι όμως τα έφτιαχνα, και στο μυαλό μού εντυπωνόταν ότι έτσι δείχνουν πιο όμορφα, πιο σημαντικά, πιο ασυνήθιστα.
Ξέρω, ήταν εκνευριστικό να αντιλαμβάνεσαι μετά από εβδομάδες ή και μήνες προσπάθειας ότι το αριστούργημά σου δε θα ήταν «τέλειο» λόγω ελαττωματικότητας ή λόγω δικής σου απροσεξίας. Και ενίοτε σε έπιαναν τόσο τα νεύρα, που ματαίωνες όλη την προσπάθεια και μαζί τα συμπληρωμένα μέρη του παζλ. Ένα τόσο δα ψεγάδι και αμέσως ακύρωνες τις ώρες ευχαρίστησης και δημιουργίας που είχες περάσει, όλα όσα είχες κερδίσει και είχες διδαχτεί. Αυτό το μικρό λάθος ή κενό, όπως και να το πεις, σε έκανε να ματαιώνεις όλες τις προσπάθειες και τα συναισθήματα με τα οποία σε είχε γεμίσει και μόνο η ενασχόλησή σου μαζί του. Και γιατί μεγαλώνοντας έχουμε την ίδια αντίδραση σε όλα; Δεν την έχουμε; Φτάνει μία δύσκολη μέρα στη δουλειά και ξαφνικά τίποτα δε μας πάει καλά. Ένα και μόνο άσχημο ραντεβού μάς μεταμορφώνει μονομιάς στους «άτυχους» του έρωτα. Μία μικρή αναποδιά στο οικονομικό μας πλάνο και ξαφνικά τρέχουμε να τραβήξουμε τις πένθιμες κουρτίνες σε ολόκληρο το σπίτι της ζωής μας. Γιατί δεν μπορούμε να απολαύσουμε την εικόνα χωρίς να είναι ολοκληρωμένη; Ίσως αυτό να είναι το ανικανοποίητο του ανθρώπου!
Το ανικανοποίητο ή καλύτερα η αίσθηση του ανεκπλήρωτου. Η αίσθηση, δηλαδή, ότι δεν μπορούμε να απολαύσουμε την εικόνα και όλα τα συναισθήματα που αυτή μπορεί να μας προσφέρει αν δεν πάρουν όλα τα κομμάτια την προκαθορισμένα σωστή τους θέση. Ναι! Και είναι αυτή ακριβώς η αίσθηση που προκαλεί το «κενό». Το κενό που δε μας επιτρέπει να χαρούμε ούτε αυτά που με απόλυτη αρμονία συνθέτουν μία κάποια εικόνα. Τίποτα δεν πηγαίνει καλά στη ζωή μας, επειδή λείπει ένα κομμάτι, μικρό ή μεγάλο. Αλλά ένα παζλ έχει 200, 500, 1200 κομμάτια! Γιατί δεν αρκούμαστε σε αυτά τα 1199 ικανοποιημένοι με τη δεξιότητά μας να τα τοποθετήσουμε έτσι ώστε να αποδώσουν κάποιο νόημα; Όχι, το ένα και μοναδικό αυτό «εκλιπόν» κομμάτι δεν αφήνει και τα υπόλοιπα να εκπληρώσουν τον σκοπό τους. Ή μήπως αυτό είναι δική μας ευθύνη;
Φταίει το κομμάτι που λείπει ή εμείς που δε δίνουμε σημασία στα υπάρχοντα κομμάτια; Τι το χρειαζόμαστε; Την εικόνα μπορούμε να την αντιληφθούμε και χωρίς αυτό. Ποια είναι η μυστήρια πηγή που του δίνει τόσο μεγάλη δύναμη; Η πηγή είναι φυσικά το «εγώ» μας και η καλά ριζωμένη άποψη περί τελειότητας και ολοκλήρωσης που έχουμε. Όροι τόσο διαστρεβλωμένοι στο υποσυνείδητό μας! Πρέπει να είναι όλα τέλεια, για να είναι όλα καλά. Πρέπει κάθε τομέας να καλύπτει τις κατάλληλες απαιτήσεις ‒ προϋποθέσεις, ώστε να μπορέσουμε να εκτιμήσουμε τη συνολική εικόνα της ζωής μας ως ωραίας. Και πόσο συχνά συμβαίνει αυτό; Σχεδόν ποτέ! Και η ύπαρξη τού σχεδόν απλώς απαλύνει λίγο τον πόνο και δίνει μία κάποια ελπίδα. Η ζωή δε γίνεται καλή επειδή έχουμε καλούς φίλους «και» καλή δουλειά «και» καλές απολαβές «και» καλή ερωτική σχέση «και» καλή συναισθηματική σχέση «και» καλή σχέση με τον εαυτό μας. Αυτή η ζωή φαντάζει περισσότερο ουτοπική, αν όχι ψεύτικη. Η ζωή είναι καλή από μόνη της. Και μόνο ένα από αυτά είναι αρκετό, ώστε να μας προσφέρει την «απαιτούμενη» δόση χαράς. Αλλά, όχι! Μόλις κάτι δεν πάει σύμφωνα με το σχέδιο Α, δε βάζουμε σε εφαρμογή το σχέδιο Β. Αντί αυτού, ενεργοποιούμε το μηχανισμό της αδιέξοδης προσκόλλησης στο ανεκπλήρωτο, και ξεκινάει η κατεδάφιση των πάντων.
Το ανεκπλήρωτο, λοιπόν. Πόσο και γιατί μας επηρεάζει όλους αυτό το μικρό χαμένο κομμάτι; Γιατί δε δίνουμε ποτέ σημασία σε όλα τα υπόλοιπα, πολλά, κομμάτια, που φροντίσαμε να μη χάσουμε, αλλά και που με μαεστρία καταφέραμε να τοποθετήσουμε στη σωστή θέση για την απόδοση της εικόνας; Γιατί εμμένουμε στο να χαλάμε ένα ολόκληρο παζλ και μαζί να ματαιώνουμε όλες τις προσπάθειες που κάναμε για την ολοκλήρωσή του μόνο εξαιτίας ενός μικρού κενού; Και αν αυτό το κενό μπορεί να γίνει η ειδοποιός διαφορά ενός καλαίσθητου αποτελέσματος; Αν αυτός ο μικρός ακάλυπτος χώρος δώσει στην εικόνα πνοή, ζωντάνια και λόγο ύπαρξης; Προσωπικά, θεωρώ περισσότερο διασκεδαστικό, ενδιαφέρον, εικαστικό, ρομαντικό και σημαίνον ένα ανολοκλήρωτο παζλ, κρεμασμένο στον ατελή τοίχο ενός σπιτιού με ελαττώματα, παρά τις ατέλειωτες στοίβες με τέλεια, ολοκληρωμένα παζλ, εκτεθειμένα σε τέλειους χώρους. Ίσως, τελικά, να μην είμαι οπαδός της τελειότητας. Όσο για σένα, αν δεν μπορείς να συμβαδίσεις με την αισθητική του ανολοκλήρωτου και της αφαίρεσης, σου προτείνω να ψάξεις πιο προσεκτικά για το κομμάτι που ψάχνεις. Ίσως είναι πιο κοντά απ’ όσο νομίζεις – συνήθως τρυπώνουν στα πιο ασυνήθιστα μέρη. Αν τώρα είσαι περισσότερο τύπος της δράσης, μπορείς να φτιάξεις το κομμάτι μόνος σου ή να προσαρμόσεις έτσι το παζλ, ώστε να κρατήσεις μία ολοκληρωμένη μεν μικρότερη δε σε μέγεθος εικόνα. Εγώ θα κρατήσω την εικόνα αυτούσια, παρ’ όλα τα «ψεγάδια» της.
it was a walk in my shoes...
Καλές Εορτές
Σταύρος Ιωάννου